Anh em ngẫm nhé: cách loài người tỉ mẩn, kiên nhẫn tạo nên những di sản vĩ đại
21/12/2025 20:54
Kim tự tháp Giza là bằng chứng cho cách loài người tỉ mẩn, kiên nhẫn tạo nên những di sản vĩ đại
Mình đọc được bài này khá hay trên National Geographic nên viết lại cho anh em đọc.
Câu chuyện về Kim tự tháp Giza từ lâu đã vượt khỏi phạm vi khảo cổ học thuần túy. Nó là sự pha trộn giữa những phát hiện khảo cổ hiện đại, các giả thuyết lịch sử kéo dài hàng thế kỷ, và cả cách con người hiện đại soi chiếu chính mình vào quá khứ. Trong suốt quá trình tìm hiểu, cách con người nhìn nhận vấn đề dần thay đổi: từ những giả thuyết mang màu sắc huyền bí sang một bức tranh phức tạp hơn, thực tế hơn, và cũng “người” hơn.
Mẩu giấy papyrus với nội dung liên quan đến cách người Ai Cập di chuyển các khối đá để xây kim tự tháp
Câu chuyện về Kim tự tháp Giza từ lâu đã vượt khỏi phạm vi khảo cổ học thuần túy. Nó là sự pha trộn giữa những phát hiện khảo cổ hiện đại, các giả thuyết lịch sử kéo dài hàng thế kỷ, và cả cách con người hiện đại soi chiếu chính mình vào quá khứ. Trong suốt quá trình tìm hiểu, cách con người nhìn nhận vấn đề dần thay đổi: từ những giả thuyết mang màu sắc huyền bí sang một bức tranh phức tạp hơn, thực tế hơn, và cũng “người” hơn.
Bằng chứng mới: một cuốn nhật ký thất lạc và một dòng sông biến mất
Ngày nay, Giza là một cao nguyên khô cằn, cát đá bao quanh những khối kim tự tháp khổng lồ. Nhưng khoảng 4.600 năm trước, nơi này không hề cô lập. Các nghiên cứu gần đây cho thấy Giza từng nằm sát một nhánh của sông Nile, một nhánh sông nay đã biến mất, nhưng khi đó đóng vai trò như tuyến giao thông huyết mạch. Nơi mà chúng ta quen gọi là “giữa sa mạc” thực chất từng là một bến cảng theo mùa, nhộn nhịp thuyền bè.
Mẩu giấy papyrus với nội dung liên quan đến cách người Ai Cập di chuyển các khối đá để xây kim tự tháp
Phát hiện mang tính bước ngoặt đến vào năm 2013, khi các nhà khảo cổ làm việc dọc bờ Biển Đỏ tìm thấy một cuộn giấy papyrus cổ, được xem là cuốn nhật ký cổ xưa nhất từng được biết đến. Nhật ký này thuộc về Merer, một viên chức phụ trách vận chuyển đá cho dự án xây dựng kim tự tháp của Pharaoh Khufu. Trong những ghi chép rất đời thường, Merer mô tả việc các khối đá vôi được khai thác từ mỏ Tura, chất lên thuyền, rồi xuôi theo sông Nile và các kênh đào để đến công trường ở Giza.
Những dòng chữ này không hề mang tính huyền bí. Chúng không nói về phép thuật hay công nghệ thất truyền, mà chỉ kể lại một hệ thống hậu cần được tổ chức tốt: con người, thuyền bè, nước sông, và thời gian. Chính sự “bình thường” ấy lại khiến phát hiện này trở nên mạnh mẽ, vì nó giúp giải thích một câu hỏi từng khiến nhiều người bối rối: làm sao hàng triệu khối đá nặng hàng chục tấn có thể được đưa đến Giza?
Bí ẩn vẫn còn đó
Dù nhật ký của Merer và nhánh sông bị thất lạc đã giải quyết được bài toán vận chuyển, kim tự tháp Giza vẫn chưa chịu buông tha trí tò mò của nhân loại. Làm sao người Ai Cập cổ đại có thể xếp những khối đá khổng lồ ấy với độ chính xác đáng kinh ngạc? Các cạnh gần như vuông tuyệt đối, các mặt gần như thẳng hoàn hảo, và toàn bộ công trình được căn chỉnh sát đến mức khó tin với bốn hướng chính.
Ngày nay, Giza nằm trơ trọi giữa sa mạc, nhưng cách đây 4600 năm trước, đây từng là một bến cảng sầm uất
Chúng ta biết rằng Đại kim tự tháp từng cao gần 147 mét và là công trình nhân tạo cao nhất thế giới trong hàng thiên niên kỷ. Loài người cũng biết rằng nó được xây từ hơn hai triệu khối đá. Nhưng chúng ta chưa bao giờ tìm thấy được “bản hướng dẫn lắp ráp cuối cùng”. Không có bản vẽ, không có ghi chép chi tiết về kỹ thuật dựng từng lớp đá, chính khoảng trống này đã nuôi dưỡng trí tưởng tượng của con người suốt nhiều thế kỷ.
Những giả thuyết cạnh tranh về cách xây dựng
Khi khoa học chưa tìm ra được câu trả lời, nhiều giả thuyết nhanh chóng mọc lên trả lời cho bí ẩn này. Edgar Cayce, một nhà ngoại cảm người Mỹ, từng tuyên bố rằng kim tự tháp được xây bởi những người Atlantis, sử dụng năng lực siêu nhiên để “làm cho đá bay”. Theo ông, công trình này mất hàng trăm năm để hoàn thành, và dưới chân tượng Nhân sư còn có một “phòng lưu trữ bí mật” ghi lại toàn bộ sự thật. Những ý tưởng này ngày nay nghe có vẻ hoang đường, nhưng chúng từng thu hút không ít người, một phần vì chúng lấp đầy khoảng trống mà khoa học khi đó chưa chạm tới.
Hay chính Cayce cũng dự đoán khoa học “trọng lực đảo ngược” sẽ được tái khám phá vào năm 1958, và rằng tiếng kim loại vang lên khi đặt viên đá đỉnh (capstone) đã trở thành nguồn gốc tưởng tượng cho truyền thống chuông nhà thờ, những chi tiết càng cho thấy độ “huyền thoại hóa” quanh Kim tự tháp.
QUẢNG CÁO
Kim tự tháp Giza được xây dựng từ hơn hai triệu khối đá và là công trình nhân tạo cao nhất trên Trái đất trong nhiều thế kỉ.
Rồi đến những giả thuyết có vẻ “khoa học” hơn. Một kỹ sư hóa học người Pháp từng đề xuất rằng các khối đá không phải được khai thác, mà được đúc tại chỗ như bê tông cổ đại. Ý tưởng này hấp dẫn vì nó giải thích được việc nâng đá lên cao, nhưng lại vấp phải bằng chứng từ nhật ký Merer, vốn mô tả việc vận chuyển đá nguyên khối bằng thuyền. Chưa kể, các khối đá granite nặng nề trong phòng chôn cất của Khufu gần như không thể là sản phẩm đúc. Ngoài ra, lý thuyết này cũng vô lý khi nếu người Ai Cập có thể vận chuyển và đặt các tảng granite khổng lồ, thì vì sao nhất thiết phải “đúc” những khối đá vôi nhỏ hơn?
Trong khi đó, nhiều học giả ủng hộ giả thuyết về các con dốc, nhưng cũng không tránh khỏi vấn đề: nếu dốc đủ thoải để kéo đá lên cao, thì khối lượng của chính con dốc ấy có thể còn lớn hơn cả kim tự tháp. Dấu vết của những cấu trúc khổng lồ như vậy đến nay vẫn chưa được tìm thấy. Ngoài ra, thậm chí tồn tại những gợi ý cổ xưa như của Pliny the Elder từng nghe chuyện về những con dốc bằng muối và soda, thứ có thể bị nước lũ cuốn trôi, như một cách giải thích vì sao đến nay chẳng còn lại dấu tích nào.
Song song với giới học thuật, một làn sóng những người nghiệp dư như câu chuyện của Roger Larsen ở Mississippi, tự mày mò và thử nghiệm, cũng xuất hiện. Họ chế tạo các thiết bị đơn giản bằng gỗ và dây thừng để nâng những khối đá nặng hàng tấn hay “máy nâng đá” kiểu cầu trụ gỗ với tay đòn như mái chèo, không phải để chứng minh rằng mình “đã giải mã xong kim tự tháp”, mà để cho thấy rằng với đủ người, đủ thời gian và đủ kiên nhẫn, điều tưởng như bất khả thi vẫn có thể xảy ra.
Suy ngẫm rộng hơn về thành tựu của con người
Càng đi sâu vào câu chuyện kim tự tháp, người ta càng nhận ra rằng đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật. Nó là một dự án chính trị ở quy mô khổng lồ: huy động nhân lực, lương thực, vật liệu và cả niềm tin tập thể xoay quanh vị pharaoh. Hay là một câu chuyện về tổ chức xã hội, về sự bền bỉ, và về khả năng theo đuổi một mục tiêu kéo dài qua nhiều thập kỷ. Kim tự tháp không được xây bằng một phát minh duy nhất, mà bằng hàng triệu hành động nhỏ, lặp đi lặp lại, do những con người bình thường thực hiện.
Điều này cũng phản ánh cách khoa học vận hành. Pierre Tallet, nhà Ai Cập học tìm ra nhật ký Merer, đã kiên trì đào bới và nghiên cứu suốt hơn 20 năm trước khi phát hiện ra cuộn papyrus ấy. Không có khoảnh khắc “aha” thần kỳ, chỉ có sự tích lũy chậm rãi của nỗ lực bền bỉ. Cũng giống như kim tự tháp, tri thức không xuất hiện nhờ phép màu, mà nhờ quá trình kiên trì.
Kết luận
Kim tự tháp Giza vẫn còn đó, vừa quen thuộc vừa bí ẩn. Những phát hiện mới không làm nó bớt kỳ vĩ, mà trái lại, khiến nó trở nên gần gũi hơn. Khi loài người thôi tìm kiếm những lời giải thích siêu nhiên và bắt đầu nhìn vào con người thật sự đứng sau công trình ấy, kim tự tháp không còn là biểu tượng của điều không thể hiểu nổi, mà là minh chứng cho sức mạnh của tổ chức, của thời gian, và của niềm tin rằng một dự án lớn lao có thể được hoàn thành nếu đủ nhiều người cùng kiên nhẫn theo đuổi nó.
Tin xem thêm
nội dung mới
