Khác với các chu kỳ khan hiếm trước đây thường do thiên tai, gián đoạn logistics hoặc nhu cầu tiêu dùng tăng đột biến, cuộc khủng hoảng hiện tại của DRAM (giai đoạn 2025-2028) được thúc đẩy bởi một sự thay đổi cơ bản trong mô hình phân bổ tài nguyên silicon: sự ưu tiên tuyệt đối cho hạ tầng trí tuệ nhân tạo (AI).

Các nhà sản xuất bộ nhớ lớn (Samsung, SK Hynix, Micron) đang thực hiện một cuộc di cư chiến lược khỏi các dòng sản phẩm biên lợi nhuận thấp (DRAM tiêu dùng, DDR4) để tập trung toàn lực vào các sản phẩm biên lợi nhuận siêu ngạch (HBM, DDR5 RDIMM) phục vụ cho các trung tâm dữ liệu. Hệ quả là sự hình thành một "khoảng trống cung" chưa từng có đối với người dùng cuối, dẫn đến lạm phát phần cứng, giảm khả năng tiếp cận công nghệ và sự thay đổi vĩnh viễn trong quyền sở hữu thiết bị thông qua cơ chế hàn chết linh kiện (soldered RAM).

DRAM và vai trò cốt lõi của thành phần tưởng chừng rất bình thường này

RAM hay Random Access Memory là khái niệm chúng ta đã biết từ khi ngồi trên ghế nhà trường, đây là bộ nhớ "ngắn hạn" siêu tốc của bất kỳ hệ thống máy tính nào. Khác với ổ cứng (HDD/SSD) dùng để lưu trữ dữ liệu lâu dài (như hình ảnh, tài liệu), RAM là nơi lưu trữ dữ liệu tạm thời mà CPU cần truy cập ngay lập tức để thực hiện các tác vụ.

Còn DRAM là loại RAM phổ biến nhất được sử dụng trong các thiết bị điện tử ngày nay, từ máy tính, điện thoại đến các máy chủ AI khổng lồ. Từ "Dynamic" (động) ám chỉ việc bộ nhớ này cần được nạp điện liên tục hàng nghìn lần mỗi giây để giữ dữ liệu. Nếu mất điện, dữ liệu sẽ biến mất.

RAM đóng vai trò là cầu nối băng thông giữa khả năng xử lý cực nhanh của CPU/GPU và tốc độ chậm chạp của ổ cứng lưu trữ. Nếu CPU là "bộ não" tính toán, thì RAM là "bàn làm việc". Một chiếc bàn quá nhỏ (thiếu RAM) sẽ khiến bạn phải liên tục chạy đi lấy tài liệu từ tủ hồ sơ (ổ cứng), làm chậm toàn bộ quy trình làm việc.

Trong kỷ nguyên AI, tầm quan trọng của DRAM đã tăng vọt. Các mô hình ngôn ngữ lớn (như GPT) hoặc các tác vụ AI tạo sinh đòi hỏi phải nạp toàn bộ cơ sở dữ liệu khổng lồ vào bộ nhớ tốc độ cao để xử lý theo thời gian thực. Một PC thông thường có thể chỉ cần 16GB RAM, nhưng một máy chủ AI cần hàng Terabyte DRAM để vận hành. Chính nhu cầu khát khao tài nguyên này của AI đã biến DRAM từ một linh kiện phổ thông thành một tài nguyên chiến lược khan hiếm.

Nghịch lý của những tấm wafer

Sự thiếu hụt DRAM cho người tiêu dùng không phải là kết quả của việc không đủ năng lực sản xuất tổng thể, mà là kết quả của việc chuyển đổi năng lực đó sang các sản phẩm AI vốn tiêu tốn tài nguyên khủng khiếp. Kết quả người dùng cuối phải đối mặt với mức giá linh kiện tăng đến 172% so với cùng kỳ năm trước.

Bộ nhớ băng thông cao (HBM - High Bandwidth Memory) là thành phần không thể thiếu cho các GPU AI của NVIDIA hay AMD. Tuy nhiên, việc sản xuất HBM đòi hỏi quy trình phức tạp hơn nhiều so với DRAM tiêu chuẩn. Một chip HBM có kích thước die lớn hơn đáng kể so với chip DDR5 tiêu chuẩn cùng dung lượng để chứa các kết nối TSV (Through-Silicon Via). Kế đến, quy trình xếp chồng các lớp chip nhớ làm giảm đáng kể tỷ lệ thành phẩm. Một tấm wafer dành cho HBM có thể tạo ra ít bit nhớ khả dụng hơn so với một tấm wafer dành cho DDR5 tiêu chuẩn tiêu dùng, đổi lại, nó mang lại doanh thu gấp nhiều lần.Khi các nhà sản xuất như Samsung và SK Hynix chuyển đổi một dây chuyền từ DDR4/DDR5 sang HBM, họ không chỉ thay đổi sản phẩm mà còn giảm tổng sản lượng bit cung cấp ra thị trường đại chúng. Dữ liệu cho thấy Samsung đã lên kế hoạch chuyển đổi 30-40% năng lực sản xuất DRAM hiện tại sang các quy trình tiên tiến để phục vụ HBM và Server DRAM, trực tiếp cắt giảm nguồn cung cho thị trường tiêu dùng.

Sự dịch chuyển của các nhà sản xuất hoàn toàn hợp lý về mặt kinh tế. Trong khi thị trường PC và smartphone tiêu dùng đang bão hòa với mức tăng trưởng thấp hoặc âm, thị trường máy chủ AI lại chấp nhận mức giá cao ngất ngưởng. Dữ liệu từ Samsung cho thấy biên lợi nhuận gộp (gross margin) của các module DDR5 RDIMM 64GB (dành cho máy chủ) đạt trên 75% trong Q4 năm 2025, với giá bán khoảng 450 USD/thanh.

Ngược lại, bộ nhớ tiêu dùng chịu sự cạnh tranh khốc liệt về giá và có biên lợi nhuận mỏng hơn nhiều. Do đó, các nhà sản xuất đang thực hiện chiến lược "tối đa hóa lợi nhuận trên mỗi wafer", dẫn đến việc phân bổ nguồn lực một cách tàn nhẫn: ưu tiên tuyệt đối cho các công ty lớn (Google, Microsoft, Meta…) và bỏ rơi thị trường bán lẻ.

Một hiện tượng kinh tế kỳ lạ đang diễn ra: Trong một số thời điểm, giá DDR4 lại đắt hơn DDR5 trên cùng một đơn vị dung lượng. Do các nhà sản xuất cắt giảm dây chuyền DDR4 quá nhanh (để chuyển sang HBM), nguồn cung DDR4 giảm nhanh hơn nhu cầu. Các hệ thống máy chủ cũ, thiết bị công nghiệp và người dùng PC ngân sách thấp đang tranh giành lượng DDR4 tồn kho ít ỏi còn lại, đẩy giá lên cao. Đây là một "bẫy nâng cấp" đối với những người đang cố gắng duy trì các hệ thống cũ.

Câu chuyện của Micron nhìn trong thời kỳ hỗn loạn

Thị trường DRAM toàn cầu được kiểm soát bởi ba người khổng lồ (Samsung, SK Hynix, Micron), chiếm hơn 90% thị phần. Phản ứng của họ trước cơn sốt AI không phải là mở rộng sản xuất đại trà để đáp ứng tất cả nhu cầu, mà là tái cấu trúc danh mục sản phẩm.

Micron Technology ngừng kinh doanh sản phẩm tiêu dùng dưới thương hiệu Crucial sau 29 năm

Micron Technology ngừng kinh doanh sản phẩm tiêu dùng dưới thương hiệu Crucial sau 29 năm Micron sẽ tiếp tục giao hàng các sản phẩm mang thương hiệu Crucial (như RAM và SSD bán lẻ) qua các kênh tiêu dùng (bán lẻ, trực tuyến, nhà phân phối) cho...

 tinhte.vn

Ngoài Micron, SK Hynix cũng được cho là đã dành hết toàn bộ năng lực sản xuất DRAM, HBM và NAND dành cho các trung tâm dữ liệu cho đến hết năm 2026. Điều này có nghãi là ngay cả khi họ muốn tăng sản lượng cho thị trường tiêu dùng, họ cũng không còn khả năng đó, hoặc rất khó. Chiến lược của SK Hynix và Micron tập trung hoàn toàn vào việc duy trì vị thế dẫn đầu trong công nghệ HBM và các giải pháp LPDDR5X cao cấp cho các flagship smartphone, bỏ qua phân khúc tầm trung và thấp.

Samsung, sau khi tụt hậu trong cuộc đua HBM ban đầu, đang nỗ lực bắt kịp bằng cách chuyển đổi mạnh mẽ các dây chuyền DRAM truyền thống sang DDR5 RDIMM và HBM. Báo cáo cho thấy Samsung đang cân nhắc chuyển đổi một phần năng lực HBM3E sang DDR5 RDIMM không phải để cứu thị trường tiêu dùng, mà vì DDR5 RDIMM đang mang lại lợi nhuận cao hơn cả HBM trong ngắn hạn. Tuy nhiên, lượng chip này vẫn chảy vào các máy chủ (Server), không phải vào PC cá nhân. Samsung cũng đang loại bỏ dần quy trình sản xuất DDR4, đẩy nhanh quá trình khai tử của chuẩn bộ nhớ này.

Cơ hội của Trung Quốc đang đến?

Trong khi phương Tây và Hàn Quốc chạy đua vũ trang AI với DDR5 và HBM, một khoảng trống lớn đã xuất hiện ở phân khúc công nghệ cũ như DDR4 và LPDDR4x, những thành phần cốt lõi của IoT, thiết bị gia dụng thông minh, ô tô và máy tính giá rẻ. Đây chính là cơ hội cho các doanh nghiệp Trung Quốc, một trong số đó là CXMT (ChangXin Memory Technologies), chuyên thiết kế, sản xuất và kinh doanh các loại bộ nhớ DRAM.

Công ty có trụ sở tại Trùng Khánh trở thành nguồn cung chủ lực cho DDR4 khi Samsung và Micron cắt giảm sản lượng. Đối với các nhà sản xuất module thứ ba (như ADATA, TeamGroup), chip nhớ từ Trung Quốc đang trở thành lựa chọn duy nhất để duy trì các dòng sản phẩm giá rẻ. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào CXMT mang lại rủi ro lớn. Chính phủ Mỹ đang cân nhắc các biện pháp trừng phạt mới và kiểm soát xuất khẩu đối với CXMT, tương tự như đã làm với YMTC (NAND).Nếu CXMT bị đưa vào danh sách thực thể (Entity List), chuỗi cung ứng DDR4 toàn cầu sẽ sụp đổ. Các OEM phương Tây như Dell, HP và thậm chí cả Lenovo đang chịu áp lực chính trị để loại bỏ linh kiện Trung Quốc khỏi chuỗi cung ứng của họ. Điều này dẫn đến sự phân mảnh của thị trường. Một bên là thị trường phương Tây sử dụng DDR5/HBM đắt đỏ từ "bộ ba" Micron, Samsung và SK Hynix. Bên còn lại là thị trường nội địa Trung Quốc và các nước đang phát triển sử dụng DDR4 từ CXMT. Người tiêu dùng phương Tây bị kẹt ở giữa: không thể mua DDR5 giá rẻ vì thiếu cung và cũng không thể mua thiết bị dùng DDR4 giá rẻ vì rào cản thương mại.

Tác động đến thị trường

Máy tính

Tác động của cuộc khủng hoảng này không đồng đều. Nó đánh vào túi tiền của người tiêu dùng thông qua cơ chế tăng giá trực tiếp và thay đổi thiết kế sản phẩm. Thị trường PC đang đối mặt với giá linh kiện tăng đúng lúc yêu cầu phần cứng tăng vọt do Windows Copilot+ và các ứng dụng AI cục bộ, đây có thể nói là sự trùng hợp hoàn hảo, một mặt các OEM muốn bán được nhiều máy tính, nhu cầu của người dùng thì lên cao nhưng chỉ với một nút thắt có thể gây ra sự hỗn loạn.

Các OEM lớn như Dell và Lenovo đã thông báo tăng giá sản phẩm từ 15-20% ngay từ cuối năm 2025. Lenovo đã cảnh báo rằng các báo giá hiện tại sẽ hết hạn vào ngày 1/1/2026, buộc các doanh nghiệp phải đặt hàng sớm. Chi phí bộ nhớ thường chiếm 10-15% giá thành PC, nhưng nay dự kiến tăng lên 20-25%. Điều này ăn mòn lợi nhuận của các nhà sản xuất, buộc họ phải chuyển toàn bộ chi phí sang người dùng.

Chưa kể đến yêu cầu của cấu hình, để chạy các tính năng AI on-device, Microsoft yêu cầu tối thiểu 16GB RAM và khuyến nghị 32GB. Nhu cầu này làm trầm trọng thêm sự thiếu hụt, khi hàng triệu người dùng cần nâng cấp cùng lúc. Ở thị trường bán lẻ, giá RAM đã tăng phi mã. Một bộ kit 32GB DDR5 tăng từ 95 USD lên 184 USD chỉ trong vài tháng cuối năm 2025. Giá giao ngay của chip DDR5 16Gb đã tăng gần 300% từ tháng 9 đến tháng 12 năm 2025.

Smartphone

TrendForce dự báo sản lượng smartphone toàn cầu năm 2026 sẽ giảm 2% thay vì tăng trưởng, do chi phí linh kiện quá cao. Các hãng điện thoại Android tầm trung (Xiaomi, Oppo, Vivo) thường dùng dung lượng RAM lớn làm điểm bán hàng (marketing point). Với việc giá RAM tăng 50-70%, chiến lược này có thể trở nên bất khả thi.

Các hãng buộc phải tăng giá bán hoặc âm thầm cắt giảm cấu hình. Phân khúc giá rẻ sẽ chịu thiệt hại nặng nhất vì biên lợi nhuận không đủ để hấp thụ chi phí tăng thêm.

RAM hàn chết sẽ lên ngôi?

Trong bối cảnh này, các nhà sản xuất laptop đang đẩy mạnh xu hướng thiết kế RAM hàn chết trên mainboard, dẫn đến những hệ quả sâu sắc về quyền sở hữu và chi phí trọn đời của thiết bị. Việc hàn chết RAM cho phép các nhà sản xuất yêu thích mô hình này như Dell và Apple có thể kiểm soát hoàn toàn việc định giá bộ nhớ. Người dùng không thể nâng cấp về sau bằng cách lắp đặt RAM của bên thứ ba. Một phần vì các chuẩn LPDDR5x hay sắp tới là LPDDR6 là các chuẩn bộ nhớ mang lại tốc độ cao và tiết kiệm điện năng và yêu cầu kỹ thuật là chúng phải được hàn trực tiếp lên bo để đảm bảo tính toàn vẹn tín hiệu, khiến việc sử dụng khe SO-DIMM truyền thống trở nên khó khăn hơn.

Bằng chứng từ thị trường cho thấy sự chênh lệch giá vô lý. Dell mới đây đã bị phát hiện tính phí nâng cấp từ 16GB lên 32GB RAM trên dòng XPS 13 9345 với giá 250 USD, trong khi giá thị trường (dù đã tăng) của dung lượng tương đương chỉ khoảng 80-100 USD (trên X của Framework, được lấy từ X của một người dùng khác nhưng bài post này đã bị xóa).

Người tiêu dùng bị tước quyền lựa chọn. Trong bối cảnh thiếu hụt, họ buộc phải trả mức giá "cắt cổ" ngay tại thời điểm mua máy để đảm bảo khả năng sử dụng trong tương lai, vì họ biết rằng không thể nâng cấp sau này. Đây là một sự chuyển dịch lợi nhuận khổng lồ từ túi người tiêu dùng và các nhà sản xuất RAM bên thứ ba (như Kingston, Corsair) sang túi của các OEM (Dell, Apple...).

Khủng hoảng kéo dài hay cơn sốt AI sẽ chóng qua?

Sự thiếu hụt sẽ không kết thúc sớm. Các nhà lãnh đạo ngành như Micron, TeamGroup hay SK Hynix cảnh báo khủng hoảng sẽ kéo dài qua năm 2026, thậm chí đến năm 2028. Việc xây dựng các fab mất từ 2-3 năm, các khoản đầu tư CapEx hiện tại của Samsung và SK Hynix chủ yếu dành cho HBM, không phải cho việc mở rộng tổng công suất DRAM thông thường. Họ đã học được bài học từ quá khứ và sẽ không mở rộng ồ ạt để tránh dư thừa nguồn cung, giữ giá ở mức cao để tối đa hóa lợi nhuận.Biến số duy nhất có thể làm giảm giá DRAM là sự sụp đổ của bong bóng đầu tư AI. Nếu các công ty lớn nhận ra rằng AI không mang lại doanh thu như kỳ vọng và cắt giảm chi tiêu hạ tầng, một lượng lớn năng lực sản xuất HBM sẽ dư thừa và có thể được chuyển đổi lại thành DDR5. Tuy nhiên, cho đến khi đó, người tiêu dùng vẫn phải "gánh" chi phí đầu tư cho cuộc cách mạng AI này.

Thị trường DRAM giai đoạn 2025-2028 có thể đánh dấu sự kết thúc của kỷ nguyên phần cứng giá rẻ. Sự trỗi dậy của AI đã biến bộ nhớ từ một hàng hóa phổ thông thành một tài nguyên chiến lược khan hiếm. Người dùng cuối đang phải đối mặt với một thực tế mới: giá thiết bị cao hơn, khả năng nâng cấp thấp hơn và sự phụ thuộc rủi ro vào chuỗi cung ứng bị phân mảnh bởi địa chính trị.

Người dùng cuối nên làm gì?

Với cảnh báo giá từ Lenovo và Dell, việc mua sắm thiết bị nên được thực hiện ngay lập tức trước khi các bảng báo giá mới áp dụng vào đầu năm 2026. Khi mua laptop hay PC mới, người dùng nên chọn cấu hình 32GB RAM trở lên. Với xu hướng RAM hàn chết, việc tiết kiệm chi phí RAM ban đầu sẽ dẫn đến việc thiết bị trở nên lỗi thời rất nhanh khi các ứng dụng AI bùng nổ.

Đối với doanh nghiệp, các bộ phận IT cần xem xét lại ngân sách phần cứng, dự trù cho năm tài chính tiếp theo và cân nhắc việc kéo dài vòng đời thiết bị hiện có thay vì nâng cấp trong giai đoạn bão giá 2026-2027.