Chuyển đổi kép – nhiều mục tiêu, lắm thách thức

Phó Chủ tịch VCCI Hoàng Quang Phòng nhấn mạnh, trong kỷ nguyên Cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập sâu rộng, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh không chỉ là yêu cầu mang tính thời điểm, mà là chiến lược cốt lõi giúp DN nâng cao sức cạnh tranh, mở rộng thị trường và đảm bảo sự phát triển lâu dài. Những mục tiêu giảm phát thải, tối ưu hóa vận hành và nâng cấp chất lượng sản xuất không còn là lựa chọn tham khảo, mà trở thành điều kiện để DN tồn tại trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Theo Bộ Công Thương, việc ứng dụng công nghệ số kết hợp hệ thống quản lý năng lượng thông minh có thể giúp DN giảm từ 10–15% chi phí vận hành, tăng 20% năng suất và giảm 5–8% lượng phát thải CO₂ mỗi năm. Cùng với đó, McKinsey & Company ước tính chuyển đổi số trong sản xuất có thể giúp nâng năng suất lao động lên khoảng 30% và cắt giảm từ 15–20% chi phí trong chuỗi cung ứng. Điều này cho thấy, chuyển đổi kép không chỉ là giải pháp công nghệ, mà là động lực then chốt để DN tăng trưởng bền vững.

Đồng quan điểm, Vụ trưởng Vụ Khoa học – Công nghệ, Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số (Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương) Nguyễn Hồng Hiển khẳng định, tốc độ tăng trưởng chỉ thực sự có giá trị khi được nâng đỡ bởi nền tảng bền vững và chìa khóa để đạt được điều đó chính là chuyển đổi kép.

Theo ông Hiển, chuyển đổi số giúp DN mở rộng quy mô, tiết giảm chi phí và cải thiện trải nghiệm khách hàng, trong khi chuyển đổi xanh mang lại lợi ích tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải và đáp ứng các tiêu chuẩn ESG ngày càng khắt khe từ thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, quá trình này cũng bộc lộ nhiều thách thức. Nhiều DN, đặc biệt là DN nhỏ và vừa vẫn còn hạn chế trong nguồn lực tài chính, nhân sự có kỹ năng số và khả năng tiếp cận công nghệ. Văn hóa DN chậm thay đổi, tư duy quản trị truyền thống, thiếu cơ chế đo lường hiệu quả đầu tư khiến không ít DN còn dè dặt khi triển khai chuyển đổi kép.

Dưới góc nhìn thực tế từ cộng đồng DN, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam Trương Văn Cẩm chia sẻ, chuyển đổi kép là con đường bắt buộc với DN xuất khẩu bởi các thị trường Mỹ, EU, Nhật Bản đều đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt về truy xuất nguồn gốc, môi trường và phát thải carbon. Tuy nhiên, nhiều DN vẫn gặp khó về tiêu chuẩn kỹ thuật, thiếu nhân lực công nghệ, thiếu chính sách hỗ trợ về vốn và thủ tục đầu tư, cũng như thời gian xử lý hoàn thuế còn chậm, ảnh hưởng đến dòng tiền.

Với nhóm DN nhỏ và vừa, những thách thức này lại càng lớn. Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội Mạc Quốc Anh cho biết, nhiều DN thiếu nhân lực công nghệ, hạn chế tài chính và chưa có hệ thống đo lường hiệu quả nên ngại đầu tư. Ngoài ra, nhận thức chiến lược và văn hóa đổi mới trong DN vẫn là rào cản lớn.

Từ chính sách đến thực thi - cần lực đẩy đồng bộ, thực chất

Về mặt chủ trương, Nghị quyết số 57-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW đã xác định rõ việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh là trụ cột tăng trưởng, hướng tới mục tiêu Việt Nam trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao vào năm 2045. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, khoảng cách giữa chủ trương và triển khai thực tế vẫn còn đáng kể.

Cục trưởng Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ (Bộ KH&CN) Phạm Hồng Quất cho rằng, chuyển đổi kép không chỉ là áp dụng công nghệ, mà là chuyển đổi mô hình kinh doanh. Do đó, yếu tố quyết định nằm ở nhận thức và năng lực của người đứng đầu. Công nghệ chỉ là công cụ, còn tư duy lãnh đạo mới là động lực. DN phải hiểu mình muốn thay đổi điều gì, tối ưu ở đâu và lựa chọn công nghệ phù hợp. “Nếu không có tư duy đổi mới, chuyển đổi số hay chuyển đổi xanh chỉ là hình thức, dễ tốn kém mà không mang lại hiệu quả” – ông Phạm Hồng Quất nêu ý kiến.

Từ góc độ ngành, nhiều mô hình chuyển đổi kép đang được triển khai hiệu quả. VICEM đã tận dụng nhiệt thừa trong sản xuất, phát triển năng lượng mặt trời áp mái, đốt rác thải công nghiệp với nhiệt độ cao để xử lý triệt để và giảm phát thải, đồng thời nghiên cứu sử dụng bùn nạo vét làm nguyên liệu thay thế. Tuy nhiên, DN vẫn cần cơ chế khuyến khích và hỗ trợ mạnh hơn để mở rộng quy mô sản xuất xanh.

Ở góc độ hỗ trợ lan tỏa công nghệ, Thượng tá Nguyễn Đình Tuấn – Phó Tổng Giám đốc Mobifone cho biết, DN đang thúc đẩy ứng dụng AI trong quản trị, kiểm soát năng lượng, nâng cao năng suất và hướng tới phổ cập AI đến DN nhỏ và vừa thông qua hạ tầng số. Điều này sẽ giúp thu hẹp khoảng cách về nguồn lực giữa nhóm DN lớn và DN SME.

Trong khi đó, Phó Chủ tịch HĐQT, Phó TGĐ Công ty CP Bóng đèn Phích nước Rạng Đông Nguyễn Đoàn Kết cho rằng, cần xây dựng mô hình đổi mới sáng tạo mở kết hợp viện – trường – DN, tạo các sàn giao dịch công nghệ để DN nhỏ và vừa tiếp cận giải pháp phù hợp với chi phí hợp lý.

Về mặt chính sách dài hạn, Vụ trưởng Vụ Khoa học – Công nghệ, Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số (Ban Chính sách Chiến lược Trung ương) Nguyễn Hồng Hiển cho rằng, để thúc đẩy chuyển đổi kép, Nhà nước cần tập trung vào ba nhóm chính sách dài hạn. Thứ nhất là hoàn thiện thể chế và tiêu chuẩn, đặc biệt là khung pháp lý về tài sản số, tiêu chuẩn carbon và cơ chế ưu đãi cho đầu tư công nghệ xanh - số, nhằm tạo môi trường minh bạch, ổn định cho DN. Thứ hai là phát triển hạ tầng số và hạ tầng năng lượng hiện đại, cùng các gói tín dụng xanh, quỹ hỗ trợ đổi mới sáng tạo để DN, nhất là DN nhỏ và vừa, có khả năng tiếp cận nguồn lực. Cuối cùng là xây dựng nguồn nhân lực “lai” có tư duy số và tư duy bền vững, thông qua liên kết viện – trường – DN, bảo đảm chuyển đổi diễn ra thực chất và lâu dài.