Tại một trong những sự kiện smartphone lớn nhất năm nay, cả Xiaomi và Realme đều trình làng các thiết bị thử nghiệm có ống kính tương tự như máy ảnh mirrorless. 

Tuy nhiên, dù Hệ thống module quang học của Xiaomi và concept ông kính hoán đổi gắn vào smartphone của Realme, dù được giới thiệu vào năm 2025, nhưng ý tưởng về những "máy ảnh số" này lại đưa không ít anh em quay ngược trở lại thời điểm một thập kỷ trước. Lý do cũng đơn giản, là bởi vì hơn chục năm trước, các công ty sản xuất máy ảnh số đã từng thử làm điều tương tự cách đây nhiều năm, và thất bại.

Năm 2014, ngay ở thời điểm sau khi ra mắt chiếc máy ảnh mirrorless full-frame đầu tiên của hãng một năm trước đó, a7, Sony tiếp tục liều lĩnh, tung ra QX1, một chiếc máy ảnh thiết kế hơi kỳ dị. Bên trong nó là cảm biến APS-C, sử dụng ống kính ngàm E-Mount, rồi sau đó kẹp, kết nối và điều khiển bằng điện thoại thông minh. Về cơ bản, Sony QX1 là một máy ảnh ở ý nghĩa cơ bản nhất. Nó chỉ cung cấp cho anh em một cái cảm biến và ngàm ống kính, nhưng việc vận hành máy ảnh chủ yếu được thực hiện thông qua chiếc điện thoại mà nó được gắn vào.

Sau đó, Sony tiếp tục ra mắt QX10 và QX30, những camera có thể gắn vào điện thoại thông minh với cảm biến kích thước point-and-shoot, ống kính zoom tích hợp, không đổi được ống kính. Rồi kế đến là QX100, một camera có thể gắn vào điện thoại thông minh với cảm biến 1 inch tương tự như dòng RX100. 

Một năm sau khi QX1 của Sony ra mắt, Olympus thử nghiệm Air A01, bên trong là một cảm biến format Micro Four Thirds và ngàm ống kính, nhưng cũng loại bỏ màn hình LCD để ưu tiên sử dụng cùng điện thoại thông minh, màn hình điện thoại chính là màn hình điều khiển và chụp hình.

Cả bốn mẫu máy ảnh ấy từ Sony và Olympus đều đã bị ngừng sản xuất, không có phiên bản kế nhiệm. Điều đó rõ ràng cho chúng ta thấy định dạng bất thường này chưa đủ phổ biến để tạo ra cả một thị trường tiềm năng. 

Nhưng, tua nhanh đến năm 2025, giờ anh em đang háo hức với hệ thống module quang học của Xiaomi và concept ống kính hoán đổi của Realme. Rồi chuẩn bị có cả Alice Camera sắp ra mắt, cũng như SwitchLens đã huy động được hơn 800.000 USD trên Kickstarter.

Điều này đặt ra một câu hỏi quan trọng: Vì sao những chiếc máy ảnh kẹp smartphone như Sony QX1 thất bại? Do công nghệ chưa đủ sẵn sàng, hay vì không đủ cộng đồng người dùng muốn một thiết bị lai giữa điện thoại thông minh và máy ảnh mirrorless?

Đối với những người từng được trải nghiệm chiếc máy Sony QX1, một trong những vấn đề lớn nhất khi trải nghiệm chiếc "máy ảnh" kỳ quặc này chính là độ trễ do phải kết nối với điện thoại bằng Wi-Fi. Có độ trễ rất đáng kể giữa thời điểm nhấn nút chụp và thời điểm hình ảnh thực sự được chụp, khiến nó khá vô dụng nếu muốn chụp những đối tượng chủ thể đang di chuyển.

Xiaomi Modular Optical System: Khi Smartphone có thể gắn được ống kính như máy ảnh? | Viết bởi PTW_Dark

Nhưng công nghệ năm 2025 có thể giúp giải quyết một số vấn đề của QX1. Ý tưởng camera điện thoại dùng ống kính máy ảnh của Xiaomi sử dụng LaserLink, sử dụng tia hồng ngoại tầm gần để truyền dữ liệu đến điện thoại. 

Còn concept của Realme loại bỏ hoàn toàn nhu cầu kết nối không dây, nơi điện thoại về cơ bản chính là thân máy ảnh mirrorless, chỉ với kính bảo vệ cảm biến khi chưa có ống kính. Còn dự án quyên góp vốn cộng đồng Alice Camera sử dụng kết nối không dây, mặc dù ở một dạng hiện đại hơn bao gồm Wi-Fi 6.

MWC25: realme mang realme Ultra đến sự kiện với khả năng lắp và tháo rời ống kính máy ảnh DSLR | Viết bởi Cáo - Foxtek

Nhưng một lý do khác khiến nhiều người cho rằng những mẫu máy ảnh như QX1 và Air A01 không thành công, là do điện thoại thông minh có thiết kế công thái học rất tệ khi cầm lên chụp ảnh. Thiết kế dạng thanh mỏng gọn đúng là rất tuyệt để bỏ túi, nhưng lại không lý tưởng để cầm lên, lắp thêm một ống kính lớn trong thời gian dài mà không có phần gồ lên để các ngón tay bám vào như những chiếc mirrorless phổ biến hiện giờ.

Một yếu tố khác cần xem xét là vào năm 2025, không chỉ những người đam mê nhiếp ảnh hay dân chuyên nghiệp mới mua máy ảnh. Cộng đồng KOL hay influencer chắc chắn cũng đóng một vai trò trong thị trường và có thể bị thu hút bởi ý tưởng về một chiếc điện thoại thông minh hoạt động như một máy ảnh mirrorless. Mười năm trước,thời điểm có Sony QX1, KOL là một phân khúc nhỏ hơn nhiều so với hiện tại.

Rồi bỗng nhiên gần đây không thiếu TikToker hay YouTuber làm nội dung giới thiệu chiếc máy QX1 của mười năm về trước, với kỳ vọng các hãng sẽ tạo ra một thứ gì đó giống như vậy, nhưng với những cải tiến của công nghệ thập niên 2020, từ cảm biến tới hệ thống chống rung quang học, để tạo ra một giải pháp máy ảnh nhỏ gọn, cảm biến lớn hơn những gì đang được trang bị trong smartphone.

Các máy ảnh như QX1 không phải là những thử nghiệm duy nhất cố gắng kết hợp những ưu điểm tốt nhất của máy ảnh chuyên dụng với nhiếp ảnh di động. Những chiếc máy ảnh như Zeiss ZX1 và Samsung Galaxy NX là máy ảnh chuyên dụng, nhưng sử dụng hệ điều hành Android cho phép chúng chạy các ứng dụng chỉnh sửa ảnh và chia sẻ hình ảnh mà không cần điện thoại thông minh. Nhưng, giống như dòng QX và Air, cả hai đều đã bị ngừng sản xuất vì không tìm ra được thị trường tiềm năng. Samsung thậm chí còn cho dừng cả dòng sản phẩm máy ảnh NX.

Có lẽ điều trớ trêu nhất khi chúng ta nói về những nỗ lực của các thương hiệu smartphone, cố gắng để tạo ra những chiếc điện thoại vận hành giống máy ảnh hơn, là xu hướng này xảy ra đúng vào thời điểm máy ảnh chuyên dụng, từ compact đến mirrorless chuyên nghiệp đang có sự hồi sinh. 

Máy ảnh compact hiện đang được ưa chuộng sau một khoảng thời gian gần như tuyệt chủng, một phần vì kích thước nhỏ gọn và, có lẽ đơn giản, vì chúng không phải smartphone. Một chiếc máy ảnh chuyên dụng mang lại nhiều hơn là thiết kế cầm nắm công thái học, vì ống kính có thể thay thế, và vì cảm biến lớn hơn, tạo ra chất lượng hình ảnh tốt hơn. Rồi những chiếc máy ảnh cũng không làm phiền mọi người với ứng dụng và thông báo như smartphone. Hay cũng rất đơn giản, là có máy ảnh riêng thì không cần lo về thời lượng pin smartphone khi ở ngoài đường.

Cũng có vẻ thú vị khi thấy những nỗ lực mới nhất để hợp nhất điện thoại thông minh và máy ảnh mirrorless thành một thiết bị duy nhất. Có lẽ cả các kỹ sư thiết kế máy ảnh và những người sử dụng chúng đều cần sự sáng tạo và thử nghiệm. Ngay cả khi những thử nghiệm đó có vẻ được vay mượn từ 10 năm trước, hoặc những thử nghiệm ấy chưa chắc đã thành công về mặt doanh số, thì thử cũng không vấn đề gì. 

Chỉ có một điều, những giải pháp như thế này không nhắm tới đối tượng người dùng chuyên nghiệp, nên cũng mong mọi người nhẹ nhàng và trung lập khi nhận xét về những giải pháp như của Xiaomi hay realme.