Các nhà khoa học định nghĩa đại tuyệt chủng xảy ra khi ít nhất 75% các loài biến mất trong một khoảng thời gian địa chất. Và điều đó dường như đang xảy ra với thế giới mà anh em đang sống hiện tại. 

Khoảng 66 triệu năm trước, một thiên thạch rộng 10 km đã va vào Trái Đất, chấm dứt thời kỳ thống trị kéo dài 165 triệu năm của khủng long và gây ra sự tuyệt chủng của khoảng 75% các loài sinh vật. Trước đó, lịch sử Trái Đất đã ghi nhận ít nhất bốn cuộc đại tuyệt chủng khác, do hoạt động núi lửa, biến đổi khí hậu đột ngột, và sự suy giảm oxy trong khí quyển. Tất cả những sự kiện này đều được gọi là “đại tuyệt chủng” khi ít nhất 75% các loài biến mất trong một khoảng thời gian địa chất.

Hiện nay, nhiều nhà sinh thái học và sinh vật học cho rằng loài người đang đứng trước, hoặc đã bước vào, cuộc tuyệt chủng hàng loạt thứ sáu. Lần tuyệt chủng này được gọi là sự kiện tuyệt chủng Holocene hoặc Anthropocene, và nguyên nhân chính đến từ việc con người săn bắt, đánh bắt quá mức, phá rừng, lấn chiếm môi trường sống, đưa loài ngoại lai xâm nhập, và biến đổi khí hậu do con người gây ra. Trong khi số lượng loài tuyệt chủng tăng nhanh đến mức đáng báo động, không phải nhà khoa học nào cũng đồng ý rằng tác động của con người hiện tại tương đương với một cú va chạm thiên thạch.

Biến đổi khí hậu, cháy rừng làm mất đi môi trường sống của rất nhiều loài sinh vật 

Theo nhà sinh thái học tiến hóa John Wiens tại đại học Arizona, “khủng hoảng đa dạng sinh học” là cụm từ phù hợp nhất cho thời điểm hiện tại. So với tốc độ tuyệt chủng nền, còn được coi là tốc độ tuyệt chủng tự nhiên, thì hiện nay các loài đang biến mất nhanh hơn rất nhiều, gấp 8 đến 100 lần, theo một nghiên cứu năm 2015. Một số ước tính khác cho rằng tốc độ này có thể lên đến 1.000, thậm chí 10.000 lần so với mức tự nhiên.

Tuy nhiên, việc xác định chính xác số lượng loài tuyệt chủng là điều không dễ. Danh sách đỏ của IUCN mới xác nhận chưa đến 1.000 loài đã tuyệt chủng trong 500 năm qua, tức chỉ khoảng 0,1% các loài đã biết. Nhưng danh sách này thiên về các loài động vật lớn, sống ở các khu vực giàu có, và không phản ánh đầy đủ toàn bộ hệ sinh thái. Một nghiên cứu năm 2022 cho thấy có thể đến 10% các loài đã biến mất trong 500 năm gần đây, nếu tính cả các loài thân mềm như ốc sên.

Với tốc độ này, theo một nghiên cứu được đăng tải trên tạp chí Nature, nếu tất cả các loài được xếp vào nhóm bị đe dọa trong danh sách IUCN tuyệt chủng trong vòng 100 năm tới, thì Trái Đất sẽ mất hơn 75% số loài trong vòng chưa đầy 550 năm và đó là tiền đề để khẳng định loài người đang bước vào cuộc đại tuyệt chủng lần thứ 6. Tuy nhiên, theo GS Stuart Pimm tại đại học Duke, điều này chưa phải là không thể đảo ngược. Những câu chuyện bảo tồn thành công như việc cá voi tấm và voi đồng cỏ châu Phi phục hồi là bằng chứng rõ ràng rằng nỗ lực con người vẫn có thể tạo ra thay đổi tích cực.

Hay việc san hô bị chết sẽ gây tác động lên các loài sinh vật phụ thuộc vào nó

Điểm mấu chốt là chúng ta không thể dự đoán chính xác tương lai, và một sự kiện tuyệt chủng chỉ được công nhận chính thức sau khi nó xảy ra. Nhưng nếu không có can thiệp lớn và đầu tư đúng mức, rất nhiều loài có nguy cơ tuyệt chủng trong tương lai gần. Ước tính năm 2023 cho thấy gần một nửa số loài động vật đang suy giảm về số lượng. Ngoài ra, hiện nay có rất nhiều loài hiện giống như “xác sống” với số lượng ít, môi trường sống bị chia cắt, và gần như không còn cơ hội hồi phục. Bên cạnh đó, khi một loài biến mất, các loài khác phụ thuộc vào nó trong chuỗi sinh vật cũng gặp nguy. Ví dụ, nếu các rạn san hô chết đi vì axit hóa và nhiệt độ tăng, hàng trăm loài sinh vật biển sống nhờ vào chúng cũng sẽ biến mất. Và điều này có thể lan rộng tới cả hệ sinh thái trên đất liền.

Vậy là hiện nay, cho dù chúng ta chưa chính thức bước vào cuộc đại tuyệt chủng thứ sáu, thì nhiều dấu hiệu cho thấy nó đang đến rất gần. Ranh giới 75% chỉ là con số tượng trưng nhưng trên thực tế, sự suy giảm đa dạng sinh học hiện tại đã đủ để để lại dấu ấn trong hồ sơ hóa thạch tương lai.