Câu chuyện được ghi lại chi tiết trong cuốn sách mang tên “The Optimist: Sam Altman, OpenAI, and the Race to Invent the Future” của tác giả Keach Hagey, dự kiến xuất bản vào ngày 20/5/2025 tới.

Vào một buổi tối giữa tháng 11/2023, nhà đầu tư mạo hiểm, tỷ phú Peter Thiel đã tổ chức tiệc sinh nhật cho chồng mình tại YESS, một nhà hàng Nhật Bản nằm trong tòa nhà ngân hàng trăm tuổi được cải tạo ở Khu Nghệ thuật của Los Angeles. Ngồi cạnh ông là người bạn Sam Altman.

Thiel đã hỗ trợ quỹ đầu tư mạo hiểm đầu tiên của Altman hơn một thập kỷ trước và vẫn là người cố vấn cho nhà đầu tư trẻ khi Altman trở thành gương mặt đại diện cho cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo với vai trò Giám đốc điều hành của OpenAI. Việc ra mắt ChatGPT đầy ấn tượng vào tháng 11 năm 2022 đã đưa cổ phiếu công nghệ lên một trong những năm tốt nhất trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, Thiel đang lo lắng.

Nhiều năm trước khi gặp Altman, Thiel đã đón nhận một thiên tài khác cũng đam mê AI, tên là Eliezer Yudkowsky. Ông đã cấp vốn cho viện nghiên cứu của Yudkowsky, với mục tiêu đảm bảo rằng bất kỳ AI nào thông minh hơn con người cũng đều sẽ thân thiện với những người tạo ra nó. Vào tháng 3, Yudkowsky đã có một bài viết, lập luận trên tạp chí Time rằng, nếu làn sóng nghiên cứu AI hiện tại không bị dừng lại, "theo nghĩa đen tất cả mọi người trên Trái Đất sẽ chết."

Thiel cảnh báo Altman: "Ông phải hiểu Eliezer đã 'lập trình' một nửa số người trong công ty của ông tin vào những điều đó. Ông cần phải coi trọng vấn đề này hơn.”

Altman gắp món chay của mình và cố gắng không đảo mắt. Đây không phải là bữa tối đầu tiên Thiel cảnh báo anh rằng công ty đã bị "những người EA" chiếm lấy, ám chỉ những người theo đuổi chủ nghĩa vị lợi hiệu quả (effective altruism). Những người theo tư duy ấy gần đây đã chuyển hướng từ việc cố gắng chấm dứt nghèo đói toàn cầu, sang ngăn chặn AI vượt tầm kiểm soát giết chết nhân loại. Thiel nhiều lần dự đoán rằng "những người quan tâm đến an toàn AI" sẽ "phá hủy" OpenAI.

“Chà, điều đó cũng đúng với Elon, nhưng chúng tôi đã loại bỏ anh ta,” Altman đáp lại trong bữa tối, đề cập đến sự chia rẽ khó khăn năm 2018 với người đồng sáng lập Elon Musk, người từng gọi nỗ lực tạo ra trí tuệ nhân tạo là "triệu hồi quỷ dữ."

Gần 800 nhân viên OpenAI đã đang làm việc cho một đơn vị bùng nổ về giá trị vốn hóa trong những năm qua. Những người làm việc cho OpenAI sắp có cơ hội mua được cả nhà nghỉ dưỡng ven biển, với việc thương vụ chào bán cổ phần dự kiến sẽ hoàn tất, lúc ấy dự kiến định giá công ty ở mức 86 tỷ USD. Có lẽ khi ấy không cần phải tỏ ra hoảng sợ.

Altman, 38 tuổi, đang kết thúc năm tuyệt vời nhất trong sự nghiệp rực rỡ của mình, cái năm mà anh trở thành một cái tên quen thuộc trong mỗi gia đình, được đi gặp gỡ các tổng thống và thủ tướng trên khắp thế giới và, quan trọng nhất trong hệ giá trị của Silicon Valley, đã góp phần mang đến thị trường một công nghệ mới, với tiềm năng có thể sẽ thay đổi mọi thứ.

Nhưng giữa lúc hai đối tác đầu tư tổ chức bữa tiệc kỷ niệm trong một nhà hàng mới nổi ở Los Angeles, bốn thành viên trong hội đồng gồm sáu người của OpenAI, bao gồm cả hai người có liên hệ trực tiếp với cộng đồng vị lợi hiệu quả, đang tổ chức các cuộc họp video bí mật. Và họ đang quyết định xem liệu họ có nên sa thải Sam Altman hay không, mặc dù không phải vì tư duy EA.

Câu chuyện này được kể lại, dựa trên các cuộc phỏng vấn với hàng chục người đã trải qua một trong những câu chuyện kinh doanh điên rồ nhất mọi thời đại.

Đó chính là việc bất ngờ sa thải Giám đốc điều hành của công ty công nghệ hot nhất hành tinh, cũng như việc khôi phục chức vụ cho anh ta chỉ vài ngày sau đó. Trung tâm của câu chuyện là một nhà lãnh đạo tính khí thất thường, người luôn truyền cảm hứng cho những người xung quanh bằng tầm nhìn công nghệ của mình, nhưng đôi khi cũng khiến họ bối rối và bất an bởi mạng lưới những bí mật và thói quen đánh lạc hướng của anh ta.

Ngay từ đầu, OpenAI được thành lập và vận hành để trở thành một dạng công ty công nghệ khác biệt, một công ty được điều hành bởi hội đồng phi lợi nhuận, với mục tiêu đặt ra không phải đối với các cổ đông mà là đối với "nhân loại."

Altman đã gây sốc cho các nhà lập pháp vào đầu năm 2023, khi anh ta tuyên thệ rằng anh ta không sở hữu bất kỳ cổ phần nào trong công ty mà anh ta đồng sáng lập. Anh ta đồng ý với thỏa thuận chưa từng có để tham gia hội đồng quản trị, điều này đòi hỏi đa số thành viên phải không có liên kết tài chính với công ty. Vào tháng 6 năm 2023, Altman nói với phóng viên của Bloomberg TV: “Hội đồng quản trị hoàn toàn có quyền sa thải tôi. Điều đó là yếu tố quan trọng.”

Ở phía sau hậu trường, hội đồng quản trị đang phát hiện ra, với sự thất vọng càng lúc càng tăng, rằng Altman mới thực sự là người nắm quyền kiểm soát.

Trong cả năm ấy, hội đồng quản trị đã bế tắc về việc liệu có nên nên bổ sung một chuyên gia về an toàn AI vào hàng ngũ của mình. Hội đồng quản trị đã phỏng vấn Ajeya Cotra, một chuyên gia an toàn AI tại tổ chức từ thiện Open Philanthropy, nhưng quá trình này bị đình trệ, phần lớn là do sự trì hoãn của Altman và người đồng sáng lập Greg Brockman, cũng là thành viên hội đồng quản trị. Altman đáp trả bằng các đề xuất riêng của mình.

Brian Chesky, Giám đốc điều hành Airbnb, một trong những thành viên tiềm năng cho hội đồng quản trị mà chính Altman đã gợi ý, cho rằng: "Có một chút đấu tranh quyền lực. Về cơ bản, nếu Sam nói tên ai đó, họ phải trung thành với Sam, vì vậy họ sẽ nói không với đề xuất của HĐQT.”

Tình hình trở nên căng thẳng hơn sau khi ba thành viên hội đồng quản trị ủng hộ Altman nhanh chóng từ chức vào đầu năm 2023 do nhiều xung đột lợi ích khác nhau. Điều này bỏ lại 6 người tại hội đồng phi lợi nhuận, với quyền lực điều hành mảng kinh doanh AI vì lợi nhuận khổng lồ: Altman, đồng minh thân cận Greg Brockman, người đồng sáng lập Ilya Sutskever và ba giám đốc độc lập.

Ba người còn lại là là Adam D’Angelo, giám đốc điều hành của Quora và cựu giám đốc điều hành Facebook; Helen Toner, giám đốc chiến lược của Trung tâm An ninh và Công nghệ mới Georgetown, là một người cũ của Open Philanthropy; và cuối cùng là Tasha McCauley, cựu CEO trong ngành công nghệ, thành viên hội đồng quản trị Vương quốc Anh của tổ chức từ thiện Effective Ventures.

Mối quan ngại về quản trị doanh nghiệp và khả năng của hội đồng quản trị trong việc giám sát Altman trở nên cấp bách hơn nhiều đối với một số thành viên hội đồng quản trị, sau khi họ xem bản demo GPT-4, một phiên bản mô hình AI mạnh mẽ hơn, có thể vượt qua bài kiểm tra Sinh học AP vào mùa hè năm 2022.

Khi ấy cô Helen Toner cho rằng: “Những thứ như ChatGPT và GPT-4 là những bước ngoặt quan trọng khiến cho hội đồng quản trị nhận ra rằng các rủi ro đang gia tăng. Đương nhiên nguy cơ không nghiêm trọng tới mức chúng ta sẽ chết hết vào ngày mai, nhưng hội đồng quản trị cần phải hoạt động tốt.”

Toner và McCauley đã bắt đầu mất niềm tin vào Altman. Để xét duyệt các sản phẩm mới về rủi ro trước khi phát hành ra công chúng, OpenAI đã thiết lập một hội đồng an toàn chung với Microsoft, một đối tác quan trọng của OpenAI, có quyền truy cập đặc biệt để sử dụng công nghệ của nó trong các sản phẩm của mình.

Trong một cuộc họp vào mùa đông năm 2022, khi hội đồng quản trị cân nhắc cách triển khai ba cải tiến có thể gây tranh cãi cho mô hình GPT-4, Altman tuyên bố rằng cả ba đều đã được phê duyệt bởi hội đồng an toàn chung. Toner yêu cầu bằng chứng và thấy rằng chỉ có một trong số đó thực sự được chấp thuận. Điều này khiến họ nghĩ Altman đã nói dối.

Cùng thời điểm đó, Microsoft đã tiến hành thử nghiệm GPT-4 ở Ấn Độ, biến đây thành nơi đầu tiên mô hình phiên bản mới đầy tính cách mạng này được đưa vào sử dụng, mà không có sự chấp thuận của hội đồng an toàn chung. Và cũng không có ai thông báo cho hội đồng quản trị OpenAI rằng việc phê duyệt an toàn đã bị bỏ qua. Các thành viên hội đồng độc lập phát hiện ra điều này khi một trong số họ bị chặn bởi một nhân viên OpenAI trên hành lang khi rời khỏi cuộc họp hội đồng kéo dài sáu giờ. Altman hoặc Brockman chưa bao giờ đề cập đến sự vi phạm đó trong suốt khoảng thời gian diễn ra cuộc họp.

Sau đó, vào một đêm hồi mùa hè năm 2023, một thành viên hội đồng quản trị OpenAI nghe được một người tại bữa tiệc nói về Quỹ Khởi nghiệp của OpenAI. Quỹ này đã được ra mắt vào năm 2021 để đầu tư vào các công ty khởi nghiệp liên quan đến AI và OpenAI đã thông báo rằng nó sẽ được “quản lý” bởi OpenAI. Nhưng thành viên hội đồng quản trị nghe thấy những lời phàn nàn rằng lợi nhuận từ quỹ không dành cho các nhà đầu tư của OpenAI.

Đây là tin mới đối với hội đồng quản trị, vì vậy họ hỏi Altman. Trong nhiều tháng, các giám đốc phát hiện ra rằng Altman toàn quyền sở hữu quỹ này. Các quan chức OpenAI ban đầu nói rằng đó là vì lý do thuế, sau đó cuối cùng giải thích rằng Altman đã tự thiết lập quỹ vì nó nhanh hơn và chỉ là một thỏa thuận “tạm thời”. OpenAI cho biết Altman không kiếm được bất kỳ khoản phí hoặc lợi nhuận nào từ quỹ, rõ ràng là một thỏa thuận bất thường.

Đối với các thành viên hội đồng quản trị độc lập, sự giám sát hành chính này là điều khó tin, và khiến những lần bỏ sót thông tin trước đây trông giống hậu quả của việc họ bị lừa dối một cách cố ý. Một ví dụ, họ cũng không được thông báo vào mùa thu năm 2022 khi OpenAI chính thức phát hành ChatGPT, tại thời điểm đó được coi là một “bản tech demo” sử dụng công nghệ hiện có, nhưng cuối cùng đã gây bão trên toàn thế giới.

Vào cuối tháng 9/2023, Sutskever gửi email cho Toner, hỏi liệu cô ấy có thời gian nói chuyện vào ngày hôm sau không. Điều này rất bất thường. Họ thực sự không nói chuyện bên ngoài các cuộc họp hội đồng quản trị. Trên điện thoại, Sutskever lúng túng trước khi tiết lộ một gợi ý: “Cô nên nói chuyện nhiều hơn với Mira.”

Mira Murati đã được thăng chức lên giám đốc công nghệ của OpenAI kể từ tháng 5/2022 và thực tế đã điều hành hoạt động hàng ngày kể từ đó. Khi Toner gọi cho vị giám đốc này, Murati đã mô tả phong cách quản lý độc hại từ phía Altman, thứ mà Murati tin rằng đã gây ra vấn đề trong nhiều năm. Cùng với đó, mối quan hệ và cách làm việc giữa Altman và Brockman, người dưới quyền Murati, nhưng sẽ đến phàn nàn với Altman bất cứ khi nào cô cố gắng kiềm chế anh ta, khiến Murati gần như không thể làm được việc.

Cô Murati đã nêu một số vấn đề này trực tiếp với Altman vài tháng trước. Altman đã đáp lại bằng cách đưa người đứng đầu bộ phận quản lý nhân sự đến các cuộc họp riêng tư trong nhiều tuần cho đến khi cô ấy cuối cùng nói với anh ta rằng cô ấy không có ý định chia sẻ phản hồi của mình với hội đồng quản trị.

Toner quay trở lại Sutskever, nhà khoa học trưởng uyên bác của công ty. Sutskever đã nói rõ rằng anh đã mất niềm tin vào Altman vì nhiều lý do, bao gồm cả xu hướng gieo rắc mâu thuẫn giữa các nhân viên cấp cao.

Năm 2021, Sutskever đã lập kế hoạch và khởi động một nhóm để tìm ra hướng nghiên cứu tiếp theo cho OpenAI. Nhưng vài tháng sau, một nhà nghiên cứu khác của OpenAI, Jakub Pachocki, bắt đầu theo đuổi thứ giống hệt. Các nhóm nghiên cứu sau đó hợp nhất, và Pachocki tiếp quản sau khi Sutskever chuyển trọng tâm sang nghiên cứu an toàn AI. Altman sau đó đã đưa Pachocki lên vị trí giám đốc nghiên cứu, và bí mật hứa hẹn với cả hai người rằng, họ có thể dẫn dắt hướng nghiên cứu của công ty, điều này dẫn đến nhiều tháng năng suất làm việc bị lãng phí.

Sutskever đã chờ đợi đến thời điểm hội đồng quản trị cho phép thay thế Altman bằng một giám đốc điều hành khác.

Hành động cẩn thận, sợ bị Altman phát hiện ra, Murati và Sutskever đã nói chuyện với từng thành viên hội đồng quản trị độc lập trong vài tuần tiếp theo. Chính nhờ vào việc họ liên lạc với nhau hàng ngày mà các thành viên HĐQT mới bắt được quả tang Altman đã nói dối trắng trợn.

Toner đã đăng một bài viết vào tháng 10/2023, lặp lại những lời chỉ trích về cách tiếp cận an toàn của OpenAI. Altman vô cùng tức giận. Anh ta nói với Sutskever rằng, McCauley đã nói Toner rõ ràng nên rời khỏi hội đồng quản trị vì bài viết đó. McCauley rất ngạc nhiên khi nghe kể lại câu chuyện này từ Sutskever, đơn giản vì cô chưa bao giờ nói điều đó với Toner.

Sutskever và Murati đã thu thập bằng chứng, và bây giờ đã tới lúc Sutskever sẵn sàng chia sẻ nó. Anh gửi email cho Toner, McCauley và D’Angelo hai tài liệu PDF dài, sử dụng chức năng tự hủy của Gmail.

Một tài liệu là về Altman, cái còn lại là về Brockman. Tài liệu về Altman bao gồm hàng chục ví dụ về những lời nói dối bị cáo buộc và các hành vi độc hại khác của anh ta, phần lớn được hỗ trợ bởi ảnh chụp màn hình từ kênh Slack của Murati. Trong một trong số những bằng chứng ấy, Altman đã nói với Murati rằng bộ phận pháp lý của công ty đã nói rằng GPT-4 Turbo không cần phải trải qua đánh giá an toàn chung. Khi Murati kiểm tra với luật sư hàng đầu của công ty, anh ta nói rằng anh ta chưa bao giờ nói điều đó. Tài liệu về Brockman chủ yếu tập trung vào hành vi bắt nạt của anh ta.

Nếu họ định hành động, Sutskever cảnh báo, họ phải hành động rất nhanh chóng.

Và vì vậy, vào chiều thứ 5, ngày 16/11/2023, Sutskever và ba thành viên hội đồng quản trị đã đăng nhập vào cuộc gọi video và bỏ phiếu sa thải Altman. Biết rằng Murati khó nhận lời trở thành CEO tạm quyền nếu cô phải báo cáo với Brockman, họ cũng bỏ phiếu loại Brockman khỏi hội đồng quản trị. Sau khi bỏ phiếu, các thành viên hội đồng quản trị độc lập nói với Sutskever rằng họ lo lắng anh ta đã được chính Altman hoặc Brockman cài cắm làm gián điệp, để kiểm tra lòng trung thành của họ với Altman.

Đêm đó, Murati đang tham dự một hội nghị khi bốn thành viên hội đồng quản trị gọi cho cô ấy để thông báo rằng họ sẽ sa thải Altman vào ngày hôm sau và yêu cầu cô đảm nhận vị trí CEO tạm quyền. Cô đồng ý. Khi cô hỏi tại sao họ lại sa thải anh ta, họ không nói với cô.

“Anh đã liên lạc với Satya chưa?” Murati hỏi. Cô biết cam kết của CEO Microsoft, Satya Nadella đối với thỏa thuận hợp tác giữa Microsoft và OpenAI có tầm quan trọng đến mức nào đối với startup này. Họ vẫn chưa gọi cho Nadella. Cuối cùng, họ quyết định rằng Murati sẽ thông báo cho Microsoft ngay trước khi tin tức được đăng trên trang web của OpenAI.

Bây giờ là thứ anh em đều đã biết. Việc Altman bất ngờ bị sa thải đã trở thành một tiêu đề gây chấn động trên toàn cầu.

Nhưng oái oăm là ở chỗ, hội đồng quản trị lại không có câu trả lời rõ ràng và chi tiết, cho cả các nhân viên hoặc công chúng về lý do Altman bị sa thải, ngoài việc anh ta chưa “thẳng thắn” và “trung thực” với hội đồng quản trị.

Đêm thứ 6, 17/11/2023, hội đồng quản trị và đội ngũ điều hành của OpenAI đã tổ chức một loạt các cuộc họp, với mức độ và bầu không khí càng lúc càng căng thẳng. Murati lo lắng rằng hội đồng quản trị đang gây nguy hiểm cho OpenAI, vì họ chưa chuẩn bị tinh thần đối mặt với những hậu quả của việc sa thải Altman. Đã có lúc, cô và phần còn lại của đội ngũ điều hành đã đưa ra hạn chót 30 phút cho hội đồng quản trị để giải thích lý do họ sa thải Altman hoặc từ chức. Nếu không, toàn bộ đội ngũ điều hành sẽ từ chức hàng loạt.

Hội đồng quản trị cảm thấy rằng họ không thể tiết lộ rằng, chính Murati đã cung cấp cho họ một số bằng chứng chi tiết nhất về những sai sót trong quản lý của Altman. Họ đã kỳ vọng chính cô Murati sẽ làm dịu nhân viên trong khi họ tìm kiếm CEO mới. Thay vào đó, cô ấy đang dẫn dắt các đồng nghiệp của mình nổi dậy chống lại hội đồng quản trị.

Một câu chuyện bắt đầu lan truyền giữa những người ủng hộ Altman rằng toàn bộ sự việc là một “cuộc đảo chính” do Sutskever thực hiện, được thúc đẩy bởi cơn giận của anh ta về việc thăng chức Pachocki và được tăng cường bởi sự tức giận của Toner khi Altman cố gắng loại cô khỏi hội đồng quản trị.

Sutskever kinh ngạc. Anh đã từng mong đợi rằng, nhân viên OpenAI sẽ hoan nghênh điều này.

Kết quả như chúng ta đã biết. Đến sáng thứ Hai, 20/11/2023, gần như tất cả nhân viên OpenAI đã ký một lá thư, đe dọa từ chức hàng loạt nếu Altman không được khôi phục chức vụ CEO. Trong số những chữ ký, có cả của Murati và Sutskever. Rõ ràng cách duy nhất để giữ cho công ty không sụp đổ là đưa Altman trở lại.